CHIN STATE POLITICS KA HMUH NING: Politics hi minung nunnak ah a biapi tuk mi si kaw, ho paoh nih Politics ah hin kan duh zong duh lo zongah kan i tel dih, Politics a um chung cu minung kan um lai i, Minung kan um chung cu Politics a um ve lai, Minung pathum an um cang nak paoh ah cun Politics hi a um ko i, pumpak lawngin um lio zongah Politics cu a um. Cu a si caah Politics hi a thatnak i kan hman ah cun a kan thanchoh tertu pumpak in siseh rampi le vawleipi a thanchoh ter kho tu a si lio ah, a chiatnak in kan hman ah cun rawhnak a chuahter khotu le ralpi hmanh a chuahter khotu a si ve.

Cu caah chungkhar kan i thithruainak ah siseh, Khrihfabuu le zatlangbuu siseh ram le miphun kan i hruainak ah siseh kan duh zongah duh lo zongah Politics hi a um ko caah Politics hi chim than a hau tawn, i Politics hi thiam ngai ngai zong a herh mi a si i, a chiatnak ah silo in a thatnak lei tu ah kan hman khoh zong kha a biapi hringhran, Political Science in Degree a ngei mi cu ka si lo nain Sianghleiruun ah Elective Subject in ka rak cawn chih mi a si caah Ramkhel Politics hi ka thei ngai ngai lo nain Politics nih zeidah a chuahpi khoh i zeidah a kan phanhter khoh timi ruah kho dingin cun ka hngalh mi tlawmte a um ve.

Tu lio India ramchung Laimi hna cu hi Politics hi a siloning in kan hman caah kan Lairam Cozah (LADC) hawi hna cu thla 3 deng session (Lairam Parliament) ah Budget samh kho lo in kan um cang i, mah zawn lawng ai ruat mi Politician hna ruangah mipi nih ningzahnak le harsatnak kan ton cuahmah lio a si i, Lairam Cozah (LADC) tuanbia ah a um bal lo mi, High Court tiang kan phan i, Court nih bia a kan caih piak cuahmah lio a si, tu kan dirhmun ah cun Kan Lairam Cozah Politics cu ai din chung rih kan ti khoh, Court biakhiahnak hngakin kan zoh lio a si ko.

Hibantukin Lairam Cozah a umnak a ruang hi, Mah zawng lawng a ruat mi Politician pawl ruangah a si kan ti ah hin biadik ah a dik bik mi pakhat zong a si, Miphun le ram upatnak zawn ruat lo in lutlai si duhnak le nawlngeihnak duh ruang men ah a si ko, Mizoram MLA thimnak a hung um i, Mizoram ah MNF nih cozahnak an hung tlaih le cangka Lairam (LADC) ah Congress hruaimi Lairam Cozah cu thluk colh an timh ve, asinain Congress Party nih Seat 24 Elected MDC a um mi ah Seat 12 kha an ngeih rih i, Congress in a chuak i MNF he a tangti mi le MNF fonh nih Electede MDC 13 An ngeih ve caah, MNF le Congress a chuahtak mi hna nih United Legislature Party an dirh i Congress cu thluk i ULP Cozah ser an i tim, nain an duh bantukin thil a kal kho ve lo.

Lairam ah cun Nominated MDC timi kha thim hau lo in thiah mi MDC Pathum kan ngei hna, cu hna nih cun Congress kha a tanh peng ve caah Congress nih MDC 15 le ULP nih 13 an ngeih caah, an duh ningin Congress cozah an thlu kho lo. cu nih cun Court tiang a kan phanh pi nak hi a si. ULP lei nih Nominated MDC nih Cozah thluknak ah Vote an ngei kho lo tiin an tang nain, Congress hawi ve zong nih Nominated MDC nih hin Vote an ngeih khoh ko anti ve hnu ah, Lairam Cozah LADC nih phunglam kan ngeih mi ah cun hibantukin mah tlinnak Party a chuahtak mi MDC hna cu Disqualify (Ban/phuah) khoh an si timi phunglam kan ngei, nain a disqualify tu ding Chairman le Deputy Chairman hna kha Congress in a chuak mi lak i an i tel caah a banter kho tu ding an um lo, Governor lawng a si cang cutikah Court an phanhnak hi a si.

India Lairam Politics kong cu za cang sehlaw Myanmar ramchung um Chin State Politics kong tu ah hin chim duh ngai ve mi pakhat le tlawmpal ka ngei. Chin State ah a chuak in a thang mi le kum saupi a um bal mi cu ka si hrim lo, nain Thawngthanca le Thawngpang an vun thlah mi tete hna kha hrelh lo tein ka rak rel ve tawn i, Chin State Politics le miphun karlak buainak tete pinah Myanmar ram Politics hi cu ka dawi khoh tawk cun ka dawi ve tawn i India ram Politics ka dawi tlukin ka dawi ve ko caah India ram Politics i chim ding a tam tlukin Myanmar ram Politics ah hin chim ding ka ngei ve ko.

A si kho bal te lai lo tiah ka ruah mi Party pathum an hung hi fonh mi ka hmuh ah hin ka lung ai lawm tuk ngamsam ve i lawmhphu zong a si ngai ka ti, Kha hlan te in Chin State ah Regional Political Party a tam tuk mi nih hin an mah le an mah an tha an i dorh i an ngan in an thawng kho lo ngai in ka rak hmuh ve tawn i, National Party a si mi USDP le NLD caah caan tha an pek tuk hna si in ka rak hmuh ve tawn, cun Chin min ai bunh duh lo mi ZCD an thawn i an ngan ko lio le MP za tawk an ngeih khoh ko lio ah Chin min ai bunh mi Party hna an ngan khoh lo mi hna zong hi Regional Political Party a tam tuk ruangah a si timi hi fiang tein a lang ko. Cu nih cun NLD le USDP kha caan tha a tuah piak hna i, Percentage tlawmte an hmuh ko zongah an tling kho tawn, a zatuak fonh ah cun Chin Party Vote percentage zoh ah cun i fonh dih kho hnasehlaw an tei tawn hna ding khi a si.

Party 3 an hun i fonh khoh mi hi lawmh awk tlak ngai a si nain an i fonh ningcang zoh ah hnangam tuk nak ding a um lo ngai in keimah pumpak in cun ka hmuh, a ruang cu Lutlai an i thiah ningah hin a si, Hibantukin Lutlai sinak an i chawn mi nih hin lungtak tein i fonh duhnak an ngei rih lo, Pakhat le pakhat an i zuum tak tak kho deuh rih hna lo timi a langhter, Politics ah cun bantukin i fonh ningcang hi a tihnung ngai mi phunkhat a si. Political Party cu Zaatlangbu sawsawh a si lo caah hibantukin an i fonh i Lutlai an i chawnnak nih hin thil tha nakin thil thalo chuahpi khohnak lam a kau deuh.

Hibantukin Miozram zongah Party 3 an rak i fonh ve bal cang, kum 2018 thimnak ah ZNP, MPC le party tenau dang hna cu Zoram People Movement tiin an rak i fonh hna, Lutlai an ngei lo, Vaupa timi committee nih an hruai hna, thimnak cu an cuh, MLA Seat 8 an lak, an hung kal i 2019 ah cun Party pakhat ah fonh dih taktak dingin hma an hung lak tikah MPC nih cun an duh nemmam tilo, ZNP deuh lawng cu Movement ah cun an um cang.

Chin State Politics dirhmun zongah hin Election hlan hrim hrim ah Party pakhat sinak le Party pakhat cu mipakhat lawng Lutlai tangah a um hrim hrim ding a si ko, CNLD nih hin Mizoram ZPM bantuk an phan ve theu lai cu kati ngam lo, nain phan ve kho dirhmun ah an um, Thimnak an hung ngei tak tak te lai, CNLD nih cozahnak an tlaih khoh ah cun Term khat chungah Chief Minister Pathum ngei te dawh kan si, tubantukin an kal than hawi theu ah cun. A muihnak lei in zoh usihlaw Election ah teinak rak hmu lo hna sehlaw zei dah an phak than lai timi hi rihnung ngai a si thiam thiam, Party pakhat tak tak ah hin a min cu pakhat lawng si hmanhseh lungput pathum he cun hi Party hi a kal tak tak kho lai lo, keimah pumpak ruahnak ah.

Tu kan Chin Party kal ning ka zoh ah hin ka hnangamnak a tling tak tak kho lo, ka ruahchannak a sang lo ngai, a ruang cu Political Scince mit in zoh ah cun bantuk Political Party system hi a him lo bik mi Party system a si, a him lo kati ngamnak a ruang cu, tu an dirhmun ah hin zoh le hngalh khoh an si, Lungtakin Party pakhat an si rih lo, Hruaitu lutlai an i chawn ningah, Pakhat le pakhat an i zuum tak tak kho rih lo ti a fiang Party Election an tuah khoh lo caah.

Party min pakhat an ngei nain, Party pahnih ah sinak an ngei ko rih ka ti duhnak a si, No Than Kap cu CNLD a si bu in, CPP a si thiam thiam ko rih. Pu. Zozam zong CNLD si bu in , CNDP sinak a tlau rih lo, Pu. Ngaisak zong CNLD a si cang ko nain, CLD a i nak a tlau rih fawn lo. Party pakhat an i fonh a si ah cun an rak um cia nak Party i hruaitu an sinak cio kha an Nupi thit mi Mo bantukin an i luhpi ding a si lo, cucu tih a nung mi a si. Party pakhat ah an i fonh vaivek ah cun Party hmasa ah an sinak kha kal tak cikcek in an ser thar mi Party ah khan an luh awk a si, cu cu a him i sau zong an nung tawn.

Hi bantukin an him lo, hnangamnak tling a si rih lo ka ti nain, Teinak an hmu lai lo cu ka ti ngam lo, thinlung dihlakin an i fonh khoh deuh rih lo caah thinlung dihlakin zulh ngam ding an si ve rih lo kati duhnak lawng a si. Nain USDP le NLD hi an tha ko kati ngam fawn lo, keimah pumpak hmuh ning lebang ah cun Ralkap nih hruttukin an uk hna i, NLD nih fimzer tukin an uk hna, Chin mi hi a uk in an uk hna kati bak ve ko.

Cakei nih a tial a thleng bal lo, Kawl zong nih an zia an thinh bal lai lo, Hawhra ram um mi Cakei zong nih sahring an ei bantukin, Hmawngchung cakei zong nih Sahring an ei ko, cubantukin Ralkap Kawl zong nih uk lengmang an duh hna bantukin, NLD Kawl zong nih uk chin lengmang an duh hna. Keimah hmuh ningah cun Chin State nih hin NLD Democracy nakin Miphun himnak a herh deuh rih ko tiah ka ruah, Ralkap chan zongah Miphun a him lo, NLD Chan a hung chuak i Chin miphun sinak cu a him fawn hlei lo, CNLD Chan ah a him lo chin chin sual lai ding ka ruah ah hnebei a dong.

Cu caah kei hi Chin State ah Vote ngei in Vote a thla ve ding si ninglaw, a Party si loin a minung pumpak Candidate in ka zoh hna lai i ka thim hna lai kati.

Credit: Salai C Vanramdinmawi