Minung kip nih nun khuasau kan duh dih. Asinain chan a tawimi le a saumi kan um. Cheukhat cu tar thih in an thih i, 80 in 90 karlak hrawng a si. Asinain cheukhat cu vanchiat ton ruangah kum no in a thimi zong an um hna; cheukhat cu kum 100 leng tiang a nungmi zong an um hna.

Scientist nih minung kan nun tawi-saunak kong an hlat lengmang ve. Zeiruangah dah minung hi tuan tuk ah a tarmi kan um timi an research an tuah. Hmailei chinchin ah cun minung kan kum hi a tawi chin lengmang lai tiah tuaktan kho nih cun an chim lengmang cang. Kum sau deuhnak a kawlmi lawng te kan si cang.

Kum sauternak hmuh hi a har tuk. Vawleicung ah mirum an tam i, kum sau duh ah eidin thatha an ei. Make-up thatha an hmang hna. Lungthin le ruahnak nih a duhmi paoh tlin tein an tuah i an kawl hna. Asinain thihnak timi hi hrial khawh a si lo bantukin chan saunak kawl zong hi a rak har tuk. An hmu kho hlei lo. Mirum zong tar tlung phanh hlan in an thi ko. Sifak taktak zong pawcawmnak caah tiin rethei taktak in rian a tuan lengmangmi zong tar tlung tian an phan thiamthiam ko. Cucaah tar tlung tein ka nung lai timi hi chim ngam a si lo i, tar tlung phanhnak kawl zong hi hmuh a rak har. Cucaah cun khawika ah dah tar tlung tiang in nunnak a um? Khawika ah dah nun khuasaunak a um?

Asinain nun khuasaunak an kawl lengmang. Scientist zong nih an kawl. Nun khuasaunak lam pakhat a si ko tiah scientist nih research an tuah hnuah an phuanmi cu nupa sinak tuah lo hi nun khua a sau an ti. Nupa sinak a tuah lomi le aa sum khomi poah an nun khua a sau deuh ko tiah an phuan. Ngandam deuhnak caah nupa sinak a herh ko tiah scientist nih a kan chim lo. Nupa sinak hrial hi nun khuasaunak caah lam tha bik pakhat a si an vun ti cang.

Tahchunnak an chimmi cu Roman Catholic nu, tlangbawi etc tbk hna hi pasal ngei lo le nupi ngei lo an si i, nupa sinak a tuahmi hna he tahchun hna tikah an nun khua a sau deuh ko an ti. Dr. Micheal Siva-Jothey nih a chimmi cu Roman Catholic nu khi fa a ngeimi nu naak in sau deuh an nung. Sau deuh nun na duh ahcun nupa sinak hrial hi a tha cem a si tiah a chim.

Hneksaknak dang pakhat an tuah i an chim thanmi cu beetle (sanghra kikawt) hi a si. Nupa sinak a tuahmi beetle cu a thi colh i a tuah lomi cu sau a nung an ti. An nupa sinak nih an nunnak a tawi le a saunak lai a rel ko tiah an research nih a langhter. Tildik (eunuch) zong hi nupa sinak a tuahmi hna naak in a hlei in 19 leng cu a nun khua a sau an ti. Ref: The sun.