NLD Chin Cozah: Mi Innlo Tampi An Ṭheh, Mikip Thinlung Zong An Ṭheh Chih, 2020 Hlanah Anmah Tein An I Ṭhet

“Phung ning loin khua nan dirhmi a si” ti ruang deuh bikah Mizoram ah Chinmi khuasaknak Saikhumphai khua cu khuathlang lei unau hna nih 2013 ah mei in an rak khangh dih. Chikkhat te-ah khua ningpiin vutcam ah aa rak i cang. Inn chungkhar tampi cu innlo ngeilo, din-awk le ei-awk ngei lo dirhmun in an rak um colh.

Thla-chiat a ruatmi kan Mizo unau cheukhat nih kan unau hna temtuarning cu an zoh kho ve lo––ban phar ding le ei-awk le din-awk chanh dingah an zuan hnawh hna. Asinain, cu bawmhnak chanh dingin a kalmi hna zong cu kan Mizo unau lila cheukhat nih lampi ah an kham hna i, hro le tlerh an tong. “Upadi cu upadi asi ko” tiah dantat an rak si i, Mizoram cozah le CYMA an hnu leiin a rak dir tikah zeite kan rak tuah kho cio hna lo.

“Nan kan tuahtoning hi a hruhraang tuk deuh e” tiah khuachak lei Chinmi tampi lungthin a rak fak ngaingai. Saikhumphai khuami cu khuaza ramkip ah bawmhnak khonpiak colh an rak si. Phaisa a sing le a sang le a nuai in a rak chuak. Chinmi online biaruahnak cu Saikhumphai khuakhangh kongkau lungfahnak le zaangfahnak bia-hla nih thlakhat chung leng cu a rak zelh.

Pathian rianṭuantu Rev. Kilkhar nih Saikhumphai khuakhangh kong cu hla in a hun phuah, “Aw Zoram––Zoram Justino” tiah tlang ataar. Micheu nih “Saikhumphai khua Duahnak Hla” ti zongin kan ti thai. Hi youtube ah ngeih khawh le zoh khawh rih asi. https://www.youtube.com/watch?v=-tYMPXg9dDw

“Hnam ding chuak tur nge, boral tur, khua in halsak tuartirtu nun-rawng, eitur silfen pek khaptute, in ti ang zelin rulh in ni ang. Rethei rapbeta zuahlotu, zuam zawng a piang nghaisatute u. Mi hausa leh Sawrkar eng pawh, azuahbik lawng revolution chuan..” ati.

(Miphun a ṭhanglian ding maw atlu te ding. Khuakhangh a tuartertu a hruhrangmi nun, eidin le fenh-aih tiang a khaptu hna, nan tuh bantuk tein nan zun te lai. Rethei a zomhtaih i a zuahlotu, a dirhnawhtu poh maisam in sam a hmangmi, mirum, cozah le mizei poh, an zuah hna lai lo, revolution nih cun…)

Laimi nunphung ah a murubik le a sangbik hi “thla-chiat-ruah” timi biafaang pathum te hi asi men lai. Pipu hna hi “thih hnu nunnak a um” timi a rak zummi an si. Hi vawlei an nunchung ah an tuahsernak a chiat tuk ahcun an thih hnuah an thla-rau nih mithi khuaah chiat le retheih zungzal in a zun ṭhan te sual lai, ti khi rak phan ngaingai dawh an rak si. Cu ruangah an thla nih thihhnu nunnak ah chiat a tawnte sual nakhnga lo “thla-chiat-ruah” timi biafaang hi rak i thawk dawh asi. Mi pakhat nih mi pakhat cungah zeitluk in fahnak le harnak a tlunter i khua asual zongah “a ṭha lai lo” timi khua kaupi ruah khawhnak, inn khawhnak le thla-chiat-ruah khawhnak lungput in an rak tei khawh tawn.

Lai lei khua tampi cu mipeem sathlai nih khua an hun peem hnawh hna tikah khuami nih inn le lo zalhpiak le tuaktanpiak hna a rak si tawn lengah hmeinu hmaipa hna an inn cungcih le an ngaidii hna thli le ruah nih a hrawh sual ahcun khuapi tein tlangrian i thawhin innlo remhpiak le innlo sakpiak nun a rak ngeimi miphun kan si. Mah le mah aa kilhkamhmi, mah le mah aa zohkhenhmi le aa bomchanmi miphun, mi cungah dawtnak le zawnruahnak lungthin a ngei i, thla-chiat a ruatmi miphun kan si tawn.

Nain, 20 August 2019 ah Halkha khuaah innlo reprai aa zalh kho ve huaha lomi, rethei deuh le mipeem sathlai deuh hna nih an neihchunh chawva tein an izalhmi inn le lo zakhat leeng cu Chin ramkulh NLD cozah nih hramhram in a hrawhpiak dih. Hi cozah a kai nakin “Lairam inn 400 hrawng a hrawhpiak cang hna” an hun ti. Chin cozah vuanci rual lawng siloin Chin ramkulh Vuncichok le a rian he aa seng tuk lem lomi Hluttaw Okkaṭha tiangin mi inn le lo ṭhehpiaknak hmun ahcun tlangrian thawhin an i thawh. “Zei ram talah mipi thimmi Chief Minister le Parliament Speaker tiang nih mi inn le lo hrawhpiaknak tiangah aa thawh duhmi hi an um el hnga maw?” tiah ka lungchung tein khuazaza khi ka ruat.

Innchung um nunau le hngakchia zong kha mipuarthau deuh le palek pawl thazaang hmangin inn leng ahcun an hun rawt hna, an rawlchuannak tappi lungthu le an ihzaunak le khuasaknak inn le lo cu lamcawhnak sehpipi in an ṭheh thluahmah. Ai! zoh ngam khi ati lo. “Mah hi saram lungthin maw an ken hnga..” tiah mi pakhat cu lungfak in comment khi aṭial. Maw ka nu! cu reru cu aw! tiah mi pakhat cu lunghno ngaiin a tap. “Thla-chiat-ruah nun a pel zong pei an put khawh ti lo hi, a bawi ballomi bawi” tiah mi pakhat cu tahhamang in a phunzai. Mi pakhat nih, “ramphong a kang, sahngar akut a bengh ti kan chuak ko hih” tiah lungnuam lo ngaiin ca khi aṭial. Mi pakhat nih, “an lengphaw lawngin democracy, an chung lungput cu ralkap uknak mentality asi rih ko hih” tiah a hun ti.

Inn le lo an ṭheh cuahmahmi hmanthlak le zukcawl cu an hung thlah thluahmah hna i ka mitthlam ah a hung lang dutdutmi pakhat cu “phung ning loin khua nan dirh” ti ruang deuhah Saikhumphai khua ningpiin an rak khanghpiak dih hna lio i mei a kangh cuahmah lio mitthlam kha a hun si. “Mah lioah zeitlukdah kan lung a rak fah, zeitlukdah khuaci kan rak muih, zeitlukdah ramkip um Laimi nih bomhnak kut kan rak samh..”–––lei khuaza Laimi sinah kan caṭial le kan tlangau bia le hla vialte kha a tharin pakhat hnu pakhat an hun lang ṭhan.

Chikkhat ah biahalnak pakhat lungchung ah a hun isem. Kawlrawn ah lothlomi le rethei sifakmi a dirkamhtu (land rights activist) nuralṭha Naw Ohn Hla bantuk. India ah lothlomi le rethei santhlailo hna a aukanhtu pasalṭha Prof. Yogendra Yadav bantuk. Khuachakmi hna an ram in ṭhawl le doi kan tong hna i, inn le lo kharpiak kan si lio caanah kan hmai ah dirin a kan dirhkamh tawntu (Mizo human rights activist) nusalṭha Pi Ruatfela Nu bantuk kha Chin miphun nih hin kan ngei ve rih lo dara, ka hun ti. Tutan ah kan miphun ah a bau ngaimi pakhat a um khi a hun lang ngaingai.

“Phunglo in a ummi cu phung ningin dantat phung an si” timi zon ahcun kan i khat dih. Dingthlu Lalrel nun cu fek tein dirpi ding asi tawn. Dingthlu Lairelnak a ṭhawn lo ahcun democracy zong a nung kho ngaingai tawn lo ti cu zapi theihmi asi. Cozah dirhmun ah dir ve ahcun thil zeimawzat hi cu hrial lo khawh loin kan tuah ve ding cio zong asi men lai. Nain, mipi he cung le tang an i pehtlaihning le an ibiakchonhning ah, khua an khanning le thil an tawlrelning ah, dantatnak phung an kalpining le mi an tlerhkhonning ah “ralkap cozah chan lungput muisam phun a hun lang tuk deuh, a Lai lungput deuh lo i a Kawl le a Vai lungput tuk deuh, thlachiat zawnruah neemnak lungthin a hun tlawm tuk deuh i, nun a hruhrang i a hun puarthau lungput tuk deuh..” tiah mitampi nih ruah le hmuh a hun si. Mi cheukhat nih “Chin ramkulh cozah khuakhan tawlrel thiam loning haangkha kan ding dih ko hna hme hi” tiah chim le phai a hun si.

“Kha inn ṭhehpiakmi chungkhar kha khoika hme tuzan hi an hei lawi hnga..” tiah khua a kan ruahter i lungthin nuam lo ngaiin zan an kan ihter ko. Chin vuanci pakhat nih “innlo ṭhehpiakmi hna nih anmah tein thianh-hlimhnak ṭuanvo zong an i lak chih rih lai” a timi hna theih chap ahcun “cu rere cu aw!” tiah lungtum nih a nenh hna lioah thingtan in tukchih pei asi hi, tiah lung a ṭha kho hrimhrim lo. Saikhumphai khua duah lioah hlaphuahtu Revd. Kilkhar nih tutan Halkha inn hrawhnak hi hmu ve sehlaw zeitindah hla a phuah ve hnga, ti zong kha ruahawk a hun umter.

Kawlram ah Acozah pakhat an term cu kum nga lawng a si. Hohmanh hi zungzal in an bawi ṭhutdenh a hmun peng theo lo i an bawi peng tawn lo. Tulio chonhbiak khawh lomi bawi tampi zong kha zaraan misawhsawh bang lam kamah an i chawhvah caan hna khi a hei phan ṭhan te ko lai. Cucu zauk phung nih a kalpimi asi ko i ram tampi ah kan hmuh ciomi hna an si. Zungzal in a hmun dingmi cu “mipi” lawnglawng hi kan si. Tutan ah inn ṭhehpiakmi hna mitthli an tlakter lawng siloin mi tampi lungthin ah zungzal a tlau kho ti lo dingmi hmape tete an chiahta chih––democracy ram ahcun a poi hringhran.

“Upadi cu upadi asi ko” tiah kan laihritlai hna khuasaknak Saikhumphai khua an rak khangh lioah ramkip um Laimi lungthin nih a rak tuar ngaingai. Tutan ah Hakha inn le lo hrawhpiakmi hna lawng an mitthli a tla lo. Mah um tein a um komi rili ral ummi zong kha umkhua nuam loin a chiah cio hna i mi tampi lungthin cu a zawt tiangin a zawt. Kawlram hmun dangdang ummi lungthin zong Hakha inn le lo an khuai i an ṭheh bang an lungthin a khehkhuai hna i a va ṭheh chih.

Cucaah tutan hi NLD Chin cozah nih lamcawhnak sehpipi hmangin mi khuasaknak inn le lo a ṭheh lawng asilo, a hruhrang deuhmi tuahsernak le an khuakhan thiamlonak nih NLD mee a rak pemi hna le dai tein a ummi mikip thinlung zong kha a va ṭheh chih caah 2020 thimnak hlanah mipi thinlung in anmah tein a hlankan in an i ṭheh lawlaw cang bantuk khi a hun si. Credit: Salai Vanlianthang Cinzah