Laimi Phun Ka Si A Timi Falam, Hakha Le Thantlang Nih Hi Ca Nan Rel Ahcun Laimi Kan Si Nan I Ti Ngam Ti Lai Lo
Laimi Phun Ka Si A Timi Falam, Hakha Le Thantlang Nih Hi Ca Nan Rel Ahcun Laimi Kan Si Nan I Ti Ngam Ti Lai Lo
ZO SULLAM:
Falam, Hakha le Thantlang peng chung i anmah le anmah Lai miphun kan si aa timi hna nihcun ZO kan si ti cu an duh hrim hrim lo. Zeicahtiah kan mah 1. Zophei, 2. LAUTU, 3. MIRAM, 4. ZOTUNG le 5. SENTHANG, ramchung i a ummi pawl hi ZO an kan ti. Annih pawl an ruahnak ahcun hi ZO an kan ti mi vialte hi cu nunphung le fimnak a ngei lomi (uncultured and uncivillized) tiah an kan ruah. Cucaah annih an ruahnak ahcun anmah tluk le anmah bantukin nunphun le fimnak a ngei lomi an si ti sullam ngei in an thlanglei deuh i a um mi kanmah pawl cu ZO an kan ti tawn.
(ZO History by Dr. Vumson, P.2.) Cun F.K Lehman nih a tialmi The Structure of Chin Society timi cauk p.3 nak ahcun Zo timi biafang cu thil um tuning zeihmanh a hngal lomi (unsophisticated) tinak caah Lai kan si aa timi hna nih an hman mi biafang a si a ti ve. Hi a cunglei bia he aa tlai in Hakha kan rak um lioah Zo lung awng lo, Ai thi luang lo tiah Hakha nih an ti tawn tiah Pi. …Nu Thai..(Ni Bu nu) nih a rak ka chimhmi he khan aa kheng ngaingai.
Sihmanhsehlaw, Tuluk ram i Tang pennak an palai (diplomat) pakhat a simi Fanch’o nihcun Chindwin nelrawn ah Pennak pakhat a um i an bawile pawl cu ZO an ti hna tiah A.D. 862 ah a rak chim. The Manshu; Book of Southern Babarians, Cun Kawlram chung i missionary a phan hmasa bikmi R.C.M. Father Sangermo nih 1783 A.D. ahkhan A Description of the Burmese Empire, Rome, Parbury, Allen and Co. MDCCCXXX11 cauk chungah JO miphun an um tiah a rak tial ve.
Tidim peng Buanman khua mi Capt. Khup Za Thang nih Genealogy of Zo (Chin) Race of Burma, Rangoon, 1974 ahcun a hlan ahhin ZO timi pa pakhat a rak um i amah tefa pawl cu nihin i ZO (CHIN) pawl hi kan si i, cu pa ZO a chan incun atu tiang ahhin chan (generation) 27 a si cang tiah a tial ve. Hi a cunglei bia vialte kan ruah tikah Falam, Hakha, Thantlang i Lai miphun kan si aa ti mi hna nih ZO timi biafang cu nautatnak le zeirellonak in hmang hmanh hna sehlaw hmaihngal ngaiin ZO kan si aa ti mi kan LAIMI a siloah CHIN MIPHUN vialte cu ZOMI kan si dih ko an ti. Cucaah hlan deuh lio i kan mifim le pupa hna nih CHIN MIPHUN (LAI miphun) vialte Baptist Biaknak hawikomhnak Bu cu, ZO lawngte kan si dih ko ti an hngalh caah Zomi Baptist convention tiah an ti i atu tiang zongah cu min cu an hmang rih ko.
Cucaah kan fanau vialte hna ZO kan si hi nan ning zak hlah seh. Mi nih ZO an in ti hna zong ah i fahsak hlah u. Hi ZO timi biafang he aa tlaiin-Leitak Tial Khar a farnu NI KAI nih hla pakhat a rak phuah i: Kan pu Tin Thang a lian e, Sunthla bawi ngai kan semnak, Zo le Miram kan ti hna kaw, Hodah kan ngai Mang Thlia hniar..a rak ti. Cun Surkhua bawi Van Kio a farnu pakhat..nih :Zopa ti tawn hlah law, khuachak Hakha zong nih, Kanmah dang ah Cerlian Ni Kung to Mang Thian Hlun, Kan lai ngeih cia sia bung ei..a rak ti ve. Cun LAUTU bawi an vahla ah: Zorim e nam ti hlah u law Hakha Thantlang rual aw, A cuai in thlai sehlaw Zo bawi kan khing rit cem lai dah e.. an ti ve.
Hi a cunglei i hlan lio kan pipu pawl an hla ka tialmi hi porhlawtnak le ruamkainak caah ka tial mi a si lo. Ka chim duhnak cu ZO si hi zahpi awk a si lo i huat awk zong a si lo ti tu a si deuh. A ngaingai cu ZO kan si zongah LAI kan si zongah minung cio kan si ko i kan i tluk dih ko ka tinak a si. Hlan lio chanah ZO kan bawi le a si ve mi VUANGTU bawi zong Pathian nih thlua a chuah tik hna ahcun kan Lairam bawi vialte lakah an sakhua-rawlrel a ngan bik mi an si ko. An hla hmanh ah: Kan phun e thlen thiam sehlaw Cinrung hlum Nang bawi he’n, Tlang hra thuat ah sal sawmnga renh cin, Ciatlung kan i siang hnga lo.. an rak ti.
Cun Vuangtu bawi Tial Hlei ca i Hakha bawi fanu an rak hal lio ah, Hakha bawi hmanh nih: Mang zong nan lung tla lo e, Ka dawt khun thlang dim cu, Hngal thiam hlah hna Thlang vairang bawihawi Ciatlung kan i thim lo maw… tiah Vuangtu bawi cu hla an phuah hna. Cucaah ZO kan si zongah minung, LAI kan si zongah minung cio kan si ko i kan herhmi cu kan biakmi vancung Pathian thluachuahnak lawng a si ko. Pathian thluachuah kan hmuh le hmuh lo tu hi biapi a si. Pathian thluachuah kan hmuh khawh nak hnga amah Pathian tih bu tu in nung kho zungzal ding in i zuam chin usih law i ralring peng ko u sih.
Credit: Chinland. B