Isaac VanBawi Thang: Trinity Le Oneness Kong Cu Hebru Holh Lawng Nih A Fianter Khawh
By Isaac VanBawi Thang||05|Biangreithlep 09|2020|| Middle of the first century hrawnghrang i, Gospel of Hebrew tiah an kawhmi Hebru holh in biakam thar tialnak cauk hi, greek pa le english pa nih Jesuh messiah le Pa Pathian min sullam hna, ningcang loin an leh sualnak hnga lo caah le Jesuh Khrih cawnpiaknak cauk hna cu Hebru khrihfa, fimthiam hna nih, kum 1400 reng lo an rak pawm ning le translation error timi, cafang tial palh sual mi hmanh a um loh ti awk ding i, rinhchanh awk ah ai tlakmi cauk ttha taktak khi a si. Sihmanhsehlaw, cutluk cauk ttha, Hebru mi fimthiam hna nih Pa Pathian an hngalh fiannak record cauk hna cu, can tampi kal hnu ah, Greek le Latin khrihfabu komh minung hna nih an rak huattuk caah an rak pom duh lo i, a donghnak ah a konglam hngalh awk ttha ti loin an rak vaivuanhter dih tiah, Chronological List of all Early Christian Writings nih record a tuah.
Biakam thar cauk N.T a tialtu hna hi, Luke dah ti lo cu, Juda miphun lawngte an si caah zeiruangah dah Greek holh incun an rak tial huam khe hnga mu? Biakam thar cauk N.T hi, original taktak an rak tialnak cu Greek holh si loin, Hebrew holh a rak si deuh tiah The Companion Bible ah E. W. Bullinger nih a ti. Cucu, chirhchanh chap ding tampi a umimi, zumh awk a tlakmi a si. A ruang cu, Paul kha thawngttha bia ruangah tleihkhih a ton lioah, Juda mi hna sinah bia a chim tikah khan, Hebru holh in bia a chim tik lawngah, dai tthupin an um i, an lu an i tung dih i, a bia chimmi an ngaih hna ti kha, Apostle Paul´s ministry ah hmuh khawh a si. Hihi nih a langhter ngia mi cu, an phun le an holh, an ca kha, ttha taktakin an kilven i, an upat ti ai fiang ngai ngai. Cucaah, zeiset hmanh ah, an rel lomi, miphun dang gentile mi hna rel awk ahcun zeiruang ah dah, N.T cauk hna hi Greek holh in cun an rak tial khe hnga mu?
A tu i, bakamthar cauk kan i tleihmi hna hi cu, Greek holh in leh tthanmi le, Latin, Syriac, Ethiopic le coptic timi holh hna i, an leh-tthan mi, kum zabu 13 hnu hrawng i, mirang holh in leh chin tthanmi khi a si i, kan lai bible lebang cu, nizan nai te ti awk lawngah leh chin tthanmi khi a si ko caah Lai holh in ka theih mi kong cu, thuk deuhin hngalh kan duh tikah mirang bible kan i chirhchanh tawn, cunak in thuk deuh i, hngalh chap kan duh tthan ahcun, Latin, Syriac tbt hna kan i chirhchanh a hau hnga. Cu vialtenak i, thuk deuh in hngalh chap kan duh tikah a donghnak ah Greek bible cu kan i chirhchanh a hau tthan tawn. Cutikah Greek pa nih a zumh ning cu, a donghnak bik i, hngalhfian chap kan i timh mi bible kan i chiarhchannak cu a si ko. A poinak cu, original in a tialtu Hebru pa nih a hngalhfian ning kha kan hmu chap ko ti loh tinak a si. Hi thil hi, zeitlukin dah a poi ti kha kan hmuh thiam ngai a herh caah tahchunhnak van langhter ta u sih.
Biakam hlun O.T lio i, siangpaharng Hezekiah chan ah, Assuria le Senakeriba hna nih Jerusalem cu tuk an rak timh tikah khan, a ralkap bawi pakhat Rabsake kha Jerusalem hau kulh pawngah a ratter i, Aw thang piin, Hebru holh ( Judah holh ) in a au ruangmang tikah, mipi nih a bia sullam an rak theihthiam zau i, an tih tuk i, cutikah Hezekia lamkal a simi, Eliakina, Sebna le Jo hna nih mipi hna theihthiam lo dingin Syria holh in, bia chim dingin an va nawl tthan i, a mahbelte an bia a rak al piaknak hna cu hmuh khawh a si ( II SIangpahrang 19). A sullam cu, kha lio i, mipi hna nih khan, Hebru holh lawnglawng kha an rak thiam i, syria holh kha an rak thiam loh ti kha hmuh khawh a si. Hezakia lamkal hna kha cu, cathiam or mifim an rak sinak a lang, cucu Hebru holh lawng si loin, Syria holh zong an rak thiam chih. Hi tuanbia hmangin kan theih khawhmi cu, Judah/ Israel mipi hna nih an miphun holh dah ti lo, miphun dang holh kha an rak uar lem loh ti ai fiang ngai ko ( a thiam hrim an rak thiam duh loh).
Jesuh hnuzul Peter le Johan hna cu, cathiam lem lo, cawnnak hmanh tthittha a ngei lomi, an si tiin bible ah a tial, Nga tlai le Ngun khawltu ceo khi an rak si khe hna. Cucaah, a ziah, Juda/israel mi hna rel awkah Greek holh cun Messiah Jesuh kong, Pa-Pathian kong, cu an tial khe hnga mu? Biakam thar hamngin, Pa-Pathian kong le messiah Jesuh kong hna cu, a hrampi a sullam langhter kan duh tikah Greek holh in, kan donghter colh tawn caah kan filter ngaingai tawn kolo hlah maw? ti hi ruah lo awk a ttha hrimhrim loh. Lai Bible in, biakam thar chungah Pathian timi biafang hi, kan van rel i, cu kong cu hrilhfiah kan i timh tikah, Pa cu Pathian a sinak hna, Jesuh khrih cu Pathian a si venak le Thiangthlarau cu chim chungmi biathli pemhtertu a sinak hna cu kan hmuh i, cutikah trinity le oneness doctrine bia el nak cu lai bible chirhchanh in bia el hram kan van i thok. Chin laimi kan sibantukin, Pathian timi biafang hi, kan pi le pu hna nih zeitindah an rak hman ti le zeiruangah min an rak bunh ti hi, Pathian timi biafang hramthok a tialtu Hebru pa nih a sullam a pemh ningin kan pemh ti hna loh ti hi, a ruah awk kan thei ti rua loh.
Kan duhthimnak ruangah si loin Pathian timi biafang nih trinity le oneness doctrine hna biaral dohnak a hrin colh. Hi a sullam hi, a dikcem tiah kan mah le zumh ning hoih cioin, kan hirlhfiah dih fawn. Cucaah Pathian timi biafang a sullam cu, minung nih kan hngalh khawhtawk in, bible nih dynamic value timi, a tinh ningcang, a hmual tthawnnak a langhter ning le Pathian sinak attributed, ai langhter ning hna cu original bible, Hebru pa nih Pahtian God timi a hrilhfiah ning hoihin, kan coih i, kan kherhhleih a herh. God timi Pathian min sullam cu thuk deuhin kherhhleih kan timh tikah classical/ Koine greek bible nih, cuti cun, a ti tiah, english bible he chirhchanh in, Theos timi biafang kan hman tawn. Sihmansehlaw, Greek pa nih Theos tiah a hmanmi biafang cu, Hebru holh in Elohim timi minfang kha ai neihniam khawh cemnak in Greek holh in a leh mi a si. Hebru pa nih, Eloihim tiah a hngalhfian ning cu, Pa-Pathian, Vancungmi hna le biaceih bawi vialte hna pinlei tiang, mi sawhsawhnak in, thilti khawhnak tthawnnak authority a neimi hna, a chim duhnak a si lioah Greek pa nih Elohim timi biafang a hrilhfiah ning cu, an mah Greek pawl milem pathian an biakmi hephaestus timi biafang sawhsawh cu Theos timi he aa-ruang in a leh. Greek pa nih Theos timi a hrilhfiah ning cu, fallen angles, olympus titans hna, Greek mi hna nih an pathian bantukin an rak biakmi, pi pu hna pahtian ( khuazing) sawhsawh khi a si. Cu Greek pa nih Theos timi baifang a hman ruangahcun theology timi biafang zong a chuahnak a si. Cucaah, Greek holh in Pathian timi biafang kan kherhhlaih tikah Eloihim timi biafang sullam cu, ping lo le pang lo ah a cuak tawn i, ai sawksaam dih sual tawn ti hi, kan theih a herh ngai, tiah ka ruah.
A hramthok tein Pathian bia hi, Hebru holh in langhter le chim a si i, Hebru mi hna hngalhthiam tawk dingin hirlhfiah khi a rak si. Sihmanhsehlaw, Hebru hna nih an hnglahfian ning biafang le a sullam hna kherhhlaih loin, Greek pa le English pa chimmi hna kan zoh tikah, a sullam a dangpi ah a chuak kho ti kha kan i fian ngaingai a herh. Curuang ahcun, trinity le oneness hna kan i dohkalh lengmangnak a ruang zong cu a si ko tiah, Robert Bowman nih a ti. Cucaah, bible pakhat hman-ti ciocio ko buin Greek nih, a ti, Latin nih a ti, English nih a ti, tiah an chimmi kan i chirhchanh ruangah doctrine dangdang a chuak i, kum 2000 chungah, khrihfabu ( denomination) doctrine dangdang 40000 leng a chuahnak a ruang zong cu a si fawn tiin, Status of Global Christianity nih record a tuah.
Zei a si poh ah, Eloihim אלוהים Hebru biafang nih a sawhduhmi cu, plural timi, pakhatnak tamdeuh khi a si zungzal. Plural kan ti tikah, Pathian hna, tinak a si hrimhrim fawn loh. Pathian pakhat ah three person ( persinality) phun 3 an um tinak khi a sawh deuh. Pa-Pathian cu, pathian hna tiin, a tampi pathian si loin, Pahtian pakhat ah phun 3 in ai langh tiin, hlan lio khrihfa Jews miphun ( Hebru) hna nih, a tu i, kan biakmi kan Pathian hi, a sullam an rak i fian ning le an hrilhfiah ning cu a si. Cubantuk an hngalhhnak le an zumhnak a ruang cu, a hmaisat bik i, Pathian nih a mi le hna a rak chawnh biaknak minung holh, Hebru hmangin ai langhter ning, an hmuh nih hna cu record ttha tein an tuah caah theih khawh tthan a rak si. Hebru mi hna nih Eloihim tiah kan ti tikah, Pathian phun 3 si loin, Pathian pakhat Eliohim ah miphun 3 ( Holy Spirit, Jesus, God the Father) a ummi kha, kan chim duhnak a si zungzal tiah, John J. Parson nih Hebrew of Christians cauk ah a tial. Cucaah Pathian cu pakhat a sinak le Pathian dang dang kan ngeihchap hrimhrim lonak zong cu, Oneness nih an zumh ningte bakin, trinity nih kan pom lioah, Pathian pakhat ah phun 3 Tri timi, bible chungin O.T he N.T nih a langhter pengmi cu kan zumh, tihi hlan lio Jews ( Hebru ) khrihfa hna nih, simple tein an hngalh ning cu a si.
Chirhchanh mi cauk,
1. 380 BC by Plato in The Republic, Book ii, Ch. 18.
2. “Elohim” in Biblical Contex by Paul Sumner
3. Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact
4. Hebrew of Christians by John J. Parsons
5. Midwest Messianic Centre by St Louis- Detroit
6. Chronological List of all Early Christian Writings
7. The Companion Bible by E. W. Bullinger
Note: Peh tthann ding mi Pathian dang a biami hna cu, siasal a biami an si, nawlbia 10 chungin a tial mi kha, Trinity biaknak a sawh duhmi a si hrimhrim lonak, hrilhfiahnak tial tthan ding.