Hakha vawleihmun kongkau ah ka hmuhning tlawmpa: Tuchun Hakha inn hrawh asi hlan ah Chin World ah Kawlca in ka hmuhning tawite ka tial cang. Khuallam ah ka um caah tuanhngan zongah ka tial kho lo nain -ka lung a ka suk ngai caah Laica in tawite in ka van nolh than.

Hakha hi kan Chin khualipi a si bang atungvang kan kauh ahau. Arauh hlan ah minung singkhat renglo siseh tihi kan ihngahhlang bikmi a si. Chin cozah nih khuatungvang kauh a timhmi cu a tlangpi a tha ko. Inn hmun zong samh ding si ko i cozah nih aherh ahcun vawlei zong chuh phung si ko (land acquisition law ningin). Asinain tutan an khuakhanning (Hakha inn hmun samhnak) cu aa dawhcah deuh lo.

(1) Upadi an itlaih tuk deuh. Kan 2008 Phunghrampi le upadi tamdeuh cu kan miphun mahte khuakhannak(self-determination) le federal kan khelmi he aa kalhmi an si. Kan Chin miphun nih nihin ah mah tein vawleiram kongah upadi sernak nawl kan ngei rih lo. A him lo. Atu kan upadi hin cun vawleihmun kongah aphi hawl awk a thami a si lo. Cucaah cozah le mipi tha tein iceih le khuakhanti tukha a PHI a si tiah ka ruah.

(2) Cozah nih democracy phungphai a zulhmi a tlawm tuk. Hlan lio ralkap cozah bawi riantuan in an tuan. Project le program rian pakhatkhat an thawk mipi he iceih I mipi lungtlinnak lak hmasa ding timi (FPIC timi) zaukphung an thei rih rua lo. Atu thil hna hi ram ngei aa timi le a hmun-um pawl nih “tha tein kan ceihpi hna sehlaw a tha ko ding khi si” an kan ti len. Ram-ngei le ahmun-um timi pawl ka ttanpi(defense) tinak si hlei lo. A bulbal loin inn ka duh aipat tiin intung va dirh phot in “nan ka ti kho lo” ti phun cun khuatlang sernak ah a ngah hnga lo. Nain atamdeuh cu cutizong cun a si thlu lem fawn lo.

A fawinak in chim ahcun ttha tein iceih le dawtnak he kaphnih thinlung tthumhthialnak um sehlaw hiti taitai thil a cang lailo. Vuanci U Soe Htet hi ralkap tthing a sinak aa hngalhnak ah ‘upadi upadi’ ti rumro a kaa in a chuak. NLD nih Phunghrampi upadi nan buar tiah ralkap nih an kaa chuak zat in an chim khi ruah ahau. A thami upadi cu upat ding si i a tha lomi cu remh ding—remh khawh lo hmanh ah hman lo khawh si ko. Mipi caah thiltha tuah tukha a biapi bik si ko lo maw?

(3) Cozah nih a hmuitinh (objectives and intention) zeidah a si? Sifak, nuhmei, innhlang le biaknak riantuan pawl hna innlo ngeih khawh nakding a si tiah kan theih. Nain inn dot thum a sa khomi hna usapek ding ti hna Vuanci pakhat nih a chim fawn tikah ruah ding tam ngai. Cun, aziah ekah 100 an samh ciami kong hmanh tlamtling in an phisin khawh rih hlan ah ekah 600 renglo cu hitluk zualral in an samh hnga? Eihmuarnak a tamtukmi cozah tiah lungrumhmi a si tikah biahalnak tampi a um-thimnak caah hmaak laknak men si sual maw, bawm a zut tuk sual hnga maw tbk.

Inn dot 3 a sa khomi hna usapek ding nakcha cun atu ahmun-um chungah phung ninglo in a um timi pawl khi–atam deuh cu sifaksantlailo an si ko caah-hei umter lan ko hna sehlaw “Khah dandat nan huah can-ah inn khat ting 10 (or) ting 20 etc… in chuah uh” ti hna sehlaw zeidah a poi? Cuti a tuah ruangah cozah a sunghnak a um maw? (Anmah ahmun-um lila nih,,, cutital cun hunk an ruahpiak hna sehlaw a tha tuk hnga tiah media ah an chim ko khimu). Atu an tining khi cu a lawmlam tuk ee.

(4) Innka faktuk in on caan si maw? Kan chim cang bang kan dothlennak hlawhtling rih lo. Miphun hauhruang kan ikulh kho rih lo. Mizoram le Nagaland hna ahcun an vawlei kha miphundang nih cawk le zuar khawh a si lo. Upadi in an kham. Kannih Chin miphun cu ‘miphundang nih kan vawlei cawk khawh lonak ding upadi kan ngeih lo lawng si loin kanmah hrimhrim nih kan va zuarh chap luaimai hna. A linglet in kan um. Bungzung hna khi miphundang tamtuk vawlei an cawk cang. Hakha zong Hung Ngai cozah chan ah tamtuk suaksam hnu ah NLD cozah chan ah a pehzulh. Miphundang nih inn hmun 100 renglo Hakha ah an ngeih cang.

Nai ah NLD nih ekah 100 (inn hmun 250 hrawng) an samh lio hmanh ah cozah riantuan pawl hna an tthenphawt chih hna ti si i miphundang kut ah zeizat dah a kal cang i atu an samh dingmi zong zeizat dah a kal lai? Kei cu premature a si rih ka ti ko hih. Kan Hakha khuachung ah tuhnu kum 20/30 ah “Lai kha khual, khual kha Lai” kan si te sual lonak ding le kan rungtoi ah Lai holh nakin miphundang holh nih hmunhma a lak deuh te lo nakding tuaktan bu tein inn hmun hi an samh maw? An ruat chih maw? Nationalism hrambunh loin miphun le khuatlang ser hi ttih a nung taktak dakaw a si.

Biafunnak: Kan chim voihra, Hakha khua kauh cu a duh bik kan si. Pupa ro le ram ngei timi pawl zong nih an hmun an sian ko (lai). Nain, cozah nih a tawlrelning hi a ruruhranghrang tuk deuh rua ka ti. Hma-te kha hma-pi ah a chuahter– cucu public policy thiam lobia si. Miphun khuakhannak ngah hlan ah thanchonak kan tuah tikah miphundang dawpdolhnak a chuah lo nakding iralrin ahau(ramdang miphundang tampi nih an ton cangmi a si, miphun tlaumi an tampi).

Kan Laimi, harsa, innhlang, hmeinu hmeipa le khuatlang caah a herh zat tein khua samh ko usih. Duhfak in hakkau tuk hlah usih. Mitam caah aherh ahcun mitlawm-u nih tuar ko hna seh ti hlah usih. Chin cozah nih Chinmi inn 400 renglo bulldozer in a hrawh cang timi hi thil tha a si lo. Lairam ah inn 80000 lawng kan um. Hihi Chin lungput le Khrifa nunzia zong si lo. Upadi kha phaw le fung ah hmang loin atu i inn hrawhpiak a tongmi hna lakah sifak santlai lo taktak a simi hna kha ‘cucaw’ an va si pek, si lo pek ah, cozah nih hraam hna seh, innlo tuaktan piak hna seh. Hakha ah innhmun thong tampi cozah nih a ngeih (a samh) ko cuteh.

(Cozah an palh ram-ngei/hmun-um an dik-aho adik/palh-tinak theng si lo. Cutin i al zong kha aphi si lo. Caan lakin, Khrifa phung le Lai nunphung tein, kaphnih chawnhbiak, thinlung tthumhthialnak in, aphi hawl khawhmi si ko ti bia. Cu hrangah ahcun khuakhangtu cozah nih hma a lak deuh ding si tiah ka mawhchiat bia). Hakha ah remdaihnak le dingthlulairelnak um hram seh. Hmanthlak: Chinland Post le Zalen Media

Credit: Salai Ceu Bik Thawng