Aung San Su Kyi Hi Ralkap Cozah Dirkamh Dingin A Kalmi Si Lo
ICJ ah Gambia ramnih Kawl ram cu taza a cuai. Rakhine ram buainak ah Rohinja mi hna cu Kawl cozah ralkap nih ‘genocide’ an tuah hna- miphun tlau dingin an thah hna, timi sual phawtnak asi. Inn Din Massacre Kong: August thla 2017 kum ah, ARSA (Arakan Rohinja Salvation Army) timi Rohinja ralhrang hna nih Rakhine ram i khuate ah an lut khuami an tlaih hna an thah hna. Atu AA bantuk hin palek sakhan zong an rak kah hna.
Zei sual lomi Myo-Chin miphun hna zong zoh dawh lo tak in an thah hna. Rakhine miphun le Myo Chin miphun tampi khua ah um ngam lo in an tli dih. Hriamtlai ralhrang asimi ARSA cu Kawlram cozah ralkap nih tuanvo a ngeih ning in raltuk in an tuk ve hna. August 2017 thawk in fak ngai in an doh ve hna. Tula Toli timi hmun ah Rakhine miphun nih Rohingja hna inn an duah piak hna an thah ve hna i tam lakte an rak thi- tiah Oliver Holmes nih Bangladesh tlimi rohingja 3000 leng survey le interview a tuahnak in a hmuhmi kha the Guardian news ah Sept 7, 2017 ah a rak tial. ARSA ralhrang 10 cu an khuk an bilter hna i thah an si.
Mah cucu biaceihzung leng i mi thahnak si i, sual puh ngai a si. Cutin khuk an bilter mi hna hmanthlak in Reuters nih an rak ngeih i an rak tar. Mah hi kong ah Kawlram thawng hlat 2 cu tlaih i thongthlak an rak si. January 10, 2018 ah Kawl cozah ralkap nih hi kong hi an mah tuahmi asinak an chim – tiah BBC nih a rak tial. Mah hi a cung lei buainak hi tutan Rohinja buainak ah a muru a si tiah a palh lai lo. Mah hlei hin, a dang cu Rakhine miphun le Rohinja karlak miphun buainak ah pakhat le khat an i thah an i nawn cu 2013 thawk in a buai tuk cang mi a si.
“Genocide” Miphun ningin thahnak – timi hi vulei tuanbia ah hmuhmi a um len. Geno cu greek biafang in arami a si, Race, people – miphun hme tinak, cide cu Latin holh in a ra, thahnak ti asi. Hitler nih Jews 6 million leng a rak thah hna i mah cu genocide phun khat a si. Combodia hruaitu Pol Pot nih 7.8millions leng a rak thah hna. Ottaman cozah Armenian miphun 1.5 million an rak thah hna (1914-1923). Indonesia communist party nih 1965-1966 kum ah mipi sing 5-1 million tiang an rak thah hna.
1962 Kum ah Burundi miphun zalennak an hmuh in Hutus le Tutsi miphun then 2 hna an mah le mah an i thahnak cu 1972 kum ah a cang i minung sing 3 deng an thi, ralzam tam taktak an rak tli. Africa ram miphun i thahnak ah mi theih bikmi asi. Um rih, Somalia le Congo ram i thahnak hna, cun Soviet nih Ukraine ram mi pam-thah in an thah dih deng mi hna. Iraq ah Sadam nih Kurd miphun a rak thahmi hna.
Tutan Rohinja miphun kong ah hin “Force Migration of Rohingya: The untold experience” timi catialtu 5 nih research an tialmi ah tampi chirhchan lak asi. Canada ram Ontario International Development Agency nih 2018 kum ah publish an tuahmi asi. An mah research tuahnak ah hin Rohingya 25000 hrawng hi an thi tihi an hmuh. An mah zong hi Bangladesh ram Cox Bazar ah Oliver Holmes nih Rohingya 3000 leng interview a tuah i an chim mi poh biatak ngai in a tialmi ah khan tampi an i cherhchan mi asi. Mah hi pin ah hin UNHCR nih data le tuanbia an chim chih mi record an ngeih mi hna. UN palai hna report pekmi tbtk an khawmh suat dihmi asi.
1962 kum in 2015 karlak ah Kawl miphun ralkap nih tlangcung mi an thahmi hna hi cazin tuak siseh law Combodia Khamer hruaitu hna tuahsernak ina zual deuh kho men. Karen le Kareni khua tamtuk te a ciam, Shan khuate tamtuk a tlau. Kachin miphun a thongthong in an thi. Chin miphun zong zei mawzat thah le hloh an si ve. Mah hi vialte hi tah? Hi vialte kaltak in Rohingya kong ah vulei nih Muslim buaipinak tilet chung ah an khumh. Hinak hmanh in a zual deuh tihi ICJ nih an theih awk khi a si.
Aung San Su Kyi a kalnak ruang ah. A kal i sual kan phawt. Kal hlah seh law sual kan phawt rih thiam lai hih! Kan lungput ate nau bia asi deuh men lai. Ralkap hna dirkamh ah a kal lai maw? A kal nem mam lai lo. Rohingya ralhrang 10 thah an sinak kong ah sual phuan ding tuanvo a um. Kawram ah ralkap nih nawlngeihnak hrapcheu leng an tlaih rihnak vulei nih theih chin ding Upadi biafang chim aherhnak ruang zong a um lai.
Rampi huap in a buai tuk rih ning le cozah nawlngiehnak a tlawm rih ning hna a chim ve lai. “Tuah hrammi” Intentional a si lo ning hna a chim a herh ve. Tuanbia hrapcheu lawng vulei nih an theih cu a dik ve lai lo. Hruaitu tha dirhmun in a dir hi upat a um. Sualnak hna tampi a mah nih tuanvo a lak mihi uar a um tuk. Min chiat le hnawm tin phur si ding hi a mah zong nih a theih cia tuk ko lai. Nang hruaitu dirhmun ah rak si ve law zei tin na ruah ve hnga! Puan lubu khuh in maw nai thup lai, hmai kal in dah bia dik chuah ding na kal lai? Ruat ve tuah. Credit: Salai Biak